Gerçeklik, Güzellik, Edebiyat Üzerine (Söyleşi) - Zafer Köse

Bu sistemin öğretmenleri, popüler kültür üreticileri, kitap satıcıları, siyasetçileri hep bir ağızdan “Daha fazla kitap okuyun” diye bağırıyorlar. E, demek ki kitap piyasasının kendi kontrollerinde olmasının rahatlığını yaşıyorlar.
… “zararlı” kitaplara karşı “doğru” kitaplardan söz etmeyi tercih ediyorum. Özgürlük, eşitlik, dayanışma, diğerkamlık, güzellik gibi değerleri destekliyorum.

Zafer Köse ile söyleşi:

Mehmet Özçelik, Yalova Gazetesi, Eylül 2017

Yedi kitap yayımladınız. Bunun dışında, farklı yerlerde yazılarınız çıkıyor. Bazılarını görüyorum, okuyorum, nerelerde yazıyorsunuz?

Birer kitaptan yola çıkan yaklaşık 150 yazı yayımladım. Gazete eklerinde, dergilerde ve internetteki yayın organlarında yazdım.

Kitap eleştirisi türünde, diyebilir miyiz?

Eleştiri türünde değil yazdıklarım. Biliyorsunuz, “Eskisi gibi eleştirmenlik artık yok” diye yakınma sözleri sürekli dolaşıyor ortalıkta. Ama böyle bir beklenti yok ki. Kimse eleştiri metinleriyle ilgilenmiyor. Yüzlerce sayfalık bir kitap hakkında birkaç cümlelik görüş almak yetiyor okura.

Ayrıca, kitaplar hakkında yayın yapanlar, özellikle gazete ekleri, yayınevleriyle sürekli iletişim halinde ve kitabın satılması konusuna odaklanmış durumdalar. Genellikle son günlerde piyasaya çıkmış kitaplar hakkında yazılara yer veriyorlar. Bazen, bir iki hafta sonra piyasaya çıkacak bir kitabı gönderip okumanızı, hakkında yazmanızı istiyorlar. Bu “arz-talep” olgusu, yeni çıkan ve raflarda öne konan kitaplardan okuru haberdar etmek gibi bir “iş” yarattı.

Ama demek ki okur, yeni kitapların kendisine tanıtılmasını istiyor. Bu, hiç de kötü bir şey olmasa gerek.

Kitap tanıtımı bir gereksinime karşılık geliyor. Çünkü yeni çıkanlardan haberdar olmamız mümkün değil.

İzmit’te yaşayan eleştirmen, yayıncı, sanatçı dostumuz Kadir Yüksel, çıkan her yeni romanı okurdu. 2000’lerin başına kadar, bir bilgi gerektiği zaman ona sorardık. Fakat artık bu mümkün değil. Dediğine göre, geçen yıl sadece roman türünde yaklaşık bin yeni kitap basıldı. Bunların birçoğu doğru dürüst dağıtıma verilmedi, raflara ulaşmadı. Ulaşanlar birkaç hafta sonra arka taraflara kaydırılıyor, birkaç ay sonra da depoya kaldırılıyor. Kadir’in bile takip edemediği bir sirkülasyon ortamında, okur elbette kendisinin bilgilendirilmesini, yeni çıkanlardan haberdar edilmesini isteyecektir.

Geçenlerde kaybettiğimiz ustamız Ahmet Cemal, biliyorsunuz, uzun yıllar Cumhuriyet’te yazdı; eleştirmen, çevirmen, edebiyatçı; soL Kitap’ta bir ara aynı dönem yazmıştık, zaman zaman ekip olarak toplandığımızda kendisiyle bu konuları konuşma fırsatımız oluyordu. Ahmet Cemal, yazılarında da dile getirmişti; kitap tanıtımı ile eleştirinin karıştırılmaması gerektiğini düşünüyordu.

Eleştiri, edebiyat alanında bir üretim. Demek, Ahmet Cemal kitap tanıtım yazılarını “edebiyat” kabul etmiyor.

Ama olumsuz bir uğraş gibi de görmüyordu. Kitap tanıtım metni hazırlamak, elbette bir edebiyat üretimi kabul edilemez, ama küçümsenecek de bir iş değil.

Sanırım sorun, tanıtımcıların bir kısmının, yazdıkları metinleri edebiyat çalışması niteliğinde görmeleri. Oysa böyle bir iddiaya gerek yok ki. Bir edebiyatçı, sadece edebiyat üretecek diye bir şart mı var? Edebiyat çalışmalarının yanı sıra fabrikada çalışabiliriz veya çiftçilik yapabiliriz. Aynı şekilde, edebiyat dışı alanda metinler yazabiliriz.

BİR MİSYON OLARAK KİTAP TANITIMI

Çıkarcılığı, kâr amaçlı üretim sistemlerini, bilim karşıtı inanışları yücelten kitaplar yok mu?Herhangi bir olay veya nesne herkese faydalı olabilir mi ki yazarlık öyle olsun?

Sizin kitaplarınızla ilgili hatırladığım bir iki yazı ve söyleşi var. Bu çevreyle ilişki halinde olmak, kendi kitaplarınızın tanıtımı için de faydalı oluyor mu?

Romancı olarak kendi kitaplarımı konu ederek bir şey söylemek istemiyorum. Ama kitaplar hakkında yazan biri olarak vurgulamak istediğim önemli bir konu var:

Gazete ekleri ve internetteki yayın organları, işin doğası gereği, yeni çıkanların bir kısmını tanıtıp çoğundan söz etmiyorlar. Yani okurların hangi kitaplardan haberdar olacağından çok, hangi kitaplara hiç rastlamayacağını belirleyen bir mekanizma işlevi görüyorlar. Dolayısıyla bu, sadece kitapları tanıtma işi değil.

Burada konuyu netleştirmek için, “kitap okumak faydalıdır” yaklaşımı üzerine düşünmek gerekiyor. Çıkarcılığı, kâr amaçlı üretim sistemlerini, bilim karşıtı inanışları yücelten kitaplar yok mu? Komplo teorileriyle düşünme yetilerini köreltenler, yüzeyselliklerle estetik tahribatlar meydana getirenler, boyun eğmeyi şirinleştirenler?

Toplumu birbiriyle ortak özellikteki bireylerden oluşan tek parça bir yapı gibi görmek, temel bir yanılgı kaynağı. Herhangi bir olay veya nesne herkese faydalı olabilir mi ki yazarlık öyle olsun? Yöneticilere itaat etmek, patronlara hayranlıkla bağlı olmak gibi özelliklerin geliştirilmesini savunuyorsanız, son on yılların popüler kitaplarını faydalı kabul edersiniz. “Halk beğenisi” diye de bula bula arabeski veya pop kültürünü bulup savunursunuz.

Öyleyse, bütün kitapları tanıtamayacağınıza göre, hangilerini tanıttığınıza bağlı olarak bir anlamda politik bir iş olarak görüyorsunuz, yaptığınızı.

Ben bir garip yazarım. Bu yazı enflasyonu ortamında, ara sıra kitaplar üzerine yazmanın topluma etkisinin çok az olduğunu biliyorum. Ama yaptığım işin, toplumda biriktirilecek değerlerle ilişkili olduğunun farkındayım. Bunun sorumluluğundan kaçamam.

Bu sistemin öğretmenleri, popüler kültür üreticileri, kitap satıcıları, siyasetçileri hep bir ağızdan “Daha fazla kitap okuyun” diye bağırıyorlar. E, demek ki kitap piyasasının kendi kontrollerinde olmasının rahatlığını yaşıyorlar. “Çok okumak” övgüsü, birçok dostumuzun hoşuna gidiyor. Herhalde “okumayan cahillere” karşı bir üstünlük hissetmeyi seviyorlar.

Bu niceliksel bakış açışını onaylamıyorum; “zararlı” kitaplara karşı “doğru” kitaplardan söz etmeyi tercih ediyorum. Özgürlük, eşitlik, dayanışma, diğerkamlık, güzellik gibi değerleri destekliyorum.

Bu değerleri savunan yazar, yayıncı ve okur dostları karşı tarafta yer almamaya; kendi değerlerini temsil eden yazarları, yayıncıları, kitapları desteklemeye davet ediyorum.

Birkaç örnek verir misiniz? Hangi yayın, hangi yazar?

İnternette kitaplar hakkında yayınlar gelişiyor. En önemsediklerim kitapeki.com ve insanokur.org siteleri. Sabahları, buralardan seçtiğim yazıları yeni sekmede açıyorum. Gün içinde, öğle tatilinde falan, fırsat buldukça okuyorum. Yetiştiremediklerimi de sonra okumak üzere yazılı çıktı alıyorum.

Bu sitelere giriş yapmak, birkaç tıklama gerçekleştirmek bile destektir. Şimdi sayınca eksik kalacak, başka da birçok iyi site var. Örneğin kültürservisi. Aslı Uluşahin’in de aralarında bulunduğu güçlü, güzel bir ekip… Aynı şekilde İlerihaber sitesi…

Bugünlerde Sevdalım Hayat sitesiyle birlikte hareket etmeye başlıyorum. Orada iddialı, heyecanlı bir online okuma atölyesi projemiz var.

ANLAMAK: BAHTİYARLIK

Yazmak, galiba “anlatma”dan çok bir “anlama” uğraşı. Akıp giden hayatı anlamanın bir yolu. Yoksa sürekli bir şey anlatmak, sadece anlatmak sonucunda, okumaya değecek ne çıkabilir ortaya?

Kendi blogunuz veya siteniz var mı?

Yok. Yeni yazı, yeni edebiyat ürünü yayımlamak için mutlaka editörü, yayın kurulu olan bir kanal kullanmak gerektiğini düşünüyorum. İnternette veya kağıda basılı olması önemli değil.

Yani herkes yazmasın, diyorsunuz.

Yazsın. Fakat “ben yazdım oldu” mantığı kabul edilemez.

Elbette herkes birçok konuda düşünür. Çeşitli duygular hisseder. Yazmak, düşündüklerini ve hissettiklerini doğaçlama konuşur gibi anlatmak değil ki. Hele edebiyat! Bir çalışma, bir üretim işi bu sonuçta. Daha önce bir konuda geliştirilmiş düşünceleri okumadan, işlenmiş temaları incelemeden o konuda düşünce “beyan etmek”, o temayı işleyen bir roman yazmak, pek sağlıklı bir istek olmasa gerek.

İçinde yaşadığımız hayatı ve daha önce üretilmiş yapıtları anlamaya çalışırken, “Benim de bu konuda bir katkım olsun” diye söz alınabilir. Aslında yazmak, galiba “anlatma”dan çok bir “anlama” uğraşı. Akıp giden hayatı anlamanın bir yolu.

Biraz farklı bir bakış açısı bu. Yeni bir düşünce gibi.

Teşekkür ederim. Doğrusu, yeni sayılmaz. Bildiğim birçok yazar, birçok sanatçı, “anlamak”ı her şeyden fazla önemser. Büyük ustamız Nazım da konuyu “Beş Satırla” şiirinde dile getiriyor:

Annelerin ninnilerinden
spikerin okuduğu habere kadar,
yürekte, kitapta ve sokakta yenebilmek yalanı,
anlamak, sevgilim, o, bir müthiş bahtiyarlık,
anlamak gideni ve gelmekte olanı.

Siz hep bu iddiayla mı yazdınız? Yenilik ortaya çıkarmak, daha önceki düşünce ve yapıtlara bir katkı sağlamak?

Bunu başardığımı söylemiyorum. Bu konuda yorum yapmam uygun olmaz. Ama kitaplarımı yazma nedenimi böyle açıklayabilirim. Ve ancak böyle bir iddiam olunca yazacağım.

Peki. Okurlarımızı daha fazla yormayalım, birkaç hafif soru… En önemli, en unutamadığınız anınız nedir, kitaplarınızla ilgili?

Bunu pek düşünmemiştim… Eee… Bir gece, Yaşar Kemal aramıştı. Evet, en unutulmaz anım bu. Fabrika Yolu kitabımı ona göndermemin üzerinden bir iki hafta geçmişti. Livaneli’nin telefonundan aradığı için, “Merhaba Zülfü Abi” diye açmıştım. “Zülfü değil, Yaşar!” diye gürlemişti. Gelmiş geçmiş gözümdeki en değerli insan, en büyük yazar… Titrediğimi hatırlıyorum.

Ne dedi Yaşar Kemal, neden aramış?

Gönderdiğim Fabrika Yolu, bir öykü kitabıydı, onunla ilgili birkaç övücü söz etti. “Aferin demek için aradım” diye başladı. Sonra, “ama bir uyarım olacak” dedi. Hemen dinlemek istesem de “telefonda olmaz, uzun konuşacağız” diye karşılık verdi. Merak ettim tabii, biraz üsteledim. Biçimsellikle ilgili, modaya uymakla ilgili uyarılarda bulunacağını söyleyip “yakında buluşuruz, anlatırım.” diye ekledi.

Katıldığınız kültürel etkinlikler olmuştur herhalde. Ne tür etkinlikleri tercih ediyorsunuz?

İtiraf edeyim, okur olarak hiçbir fuara, imza gününe gitmedim. Anlamsız buluyorum. Yazarla okurun gerçek buluşması, sessiz bir ortamda kitabın okunduğu sırada gerçekleşiyor. Hele bu teknoloji çağında, internette her gün kitap fuarı var. Bir okurun neden yollarda saatlerini harcayıp fuara gittiğini pek anlayamıyorum.

Yazar olarak?

İlk yayınevim Ankara’daki fuarda, şimdiki yayınevim de İstanbul’da birer imza günü düzenlemişti. Doğrusu; seminer veya panel gibi etkinlikleri dinleyici olarak da konuşmacı olarak da daha çok seviyorum.

Yalova’da edebiyatın bugünkü durumundan memnun musunuz?

Pek bir fikrim yok. Yıllardır bir iki kez Yılmaz Odabaşı’yla ve Hasan Kıyafet’le buluşma fırsatımız oldu. Onlar da Yalova’da yaşıyor.

Yalova’da hiç katıldığınız etkinlik olmadı mı?

İlk kitabım çıktığında, Eğitimsen’deki dostlar bir etkinlik düzenlemişti. Sarsılmak romanım yayımlanınca da Yalova Kadın Meclisi böyle bir şey yaptı; Ahmet İsvan’ı da konuk olarak davet etmişlerdi.

Bunların dışında Hacı Bektaş Vakfı’nın, Yalova Türkü Dostları’nın, Haziran Hareketi’nin, Gençlik Kültür Evi’nin etkinliklerinde yer aldım. 2 Temmuz Sivas anması, referandum paneli gibi.

TİYATRODAN, KİTAPTAN, MÜZİKTEN KORKUYORLAR

Aslında korkmakta haklılar. Halkın sanatı, özünde, insanlığın en belirleyici özelliği olan sorgulamayı, en kadim hali olan başkaldırmayı özendirir. Onların keyfi yönetimlerinin, baskılarının, saltanatlarının önündeki önemli bir engeldir bizim edebiyatımız!

Yalova’da resmi kurumların ve özel sektörün kültüre bakışı nasıl? Yeterli değilse neler yapılabilir?

Resmi kurumlar… Onların bakışı, kültür sanat etkinliklerine köstek olmak yönünde.

Az önce sözünü ettiğim etkinlerden en anlamlısı, Gençlik Kültür Evi’ndeki atölye çalışmalarıydı. Bu kültür evinin açılışını, iki yıl önce Zülfü Livaneli yapmıştı. Daha çok üniversite öğrenci çevresinden gençler tiyatro, gitar, fotoğrafçılık gibi alanlarda atölye çalışmaları düzenliyorlardı. Bir de okuma atölyesi kurmuşlardı. Benden de bunu yönetmemi istemişlerdi.

Atölye katılımcılarıyla iki haftada bir toplanıyorduk. Herkes belirlenmiş kitabı okumuş olarak geliyordu ve hakkında konuşuyorduk. Çerçeveyi biraz genişletmeyi, Yalova halkına da açık hale getirmeyi, konuk yazar falan davet etmeyi düşünüyorduk.

Ne var ki, bu yıl atölye çalışmaları yapılamadı. Çünkü Gençlik Kültür Evi, bir OHAL kararnamesi ile kapatıldı.

A, nasıl olur, kültür sanat çalışmalarına neden engel oluyorlar?

E, demek ki sürekli “kitap okuyun” deyip durmaları sadece kendi empoze ettikleri kitaplar için geçerli. Demek ki onlar da bazı kitapların halka faydalı, “bağzı” kitapların da iktidara faydalı olduğunun farkında. Demek ki kendi OHAL’leri için bizim kültür sanat etkinliklerimizi tehlikeli buluyorlar. Tiyatrolarımızdan, müziğimizden, türkülerimizden; yani toplanmamızdan, bir araya gelmemizden korkuyorlar.

Aslında korkmakta haklılar. Halkın sanatı, özünde, insanlığın en belirleyici özelliği olan sorgulamayı, en kadim hali olan başkaldırmayı özendirir. Onların keyfi yönetimlerinin, baskılarının, saltanatlarının önündeki önemli bir engeldir bizim edebiyatımız!

Onlar; Homeros’un, Pir Sultan’ın, Yaşar Kemal’in olmadığı bir memleket isterler. Biz ise, onlardan kültür sanata bir destek beklemiyoruz. Acıyı bal eylemeye hazırız. Buna alışkınız. “Resmi kurumlar”a değil ama halkımıza, okurlarımıza, Hasan Hüseyin’in dilinden sesleniyoruz: “Kör olasın demiyorum, kör olma da gör beni!”

Evet, tam tehlikeli sulara dalacakken, söyleşimizin sonuna geldik.

Daldık bile, geç kaldınız.

Şaka bir yana, keyifli ve anlamlı bir iş oldu benim açımdan. Bu söyleşi için teşekkür ederim.

İlk kez Yalovalılara bir Yalova gazetesinden sesimi ulaştırma fırsatı bulmuş oldum. Ben teşekkür ederim.

yalovagazetesi@yalovagazetesi.com

mehmetozcelik07@msn.com

zaferxkose@gmail.com